Çin’de ünlü Uygur akademisyen İlham Tohti, "bölücülük" suçundan hakim karşısına çıktı.
Pekin yönetiminin Uygur politikasına getirdiği eleştirilerle merkezi yönetimin tepkisini çeken ve Ocak ayında tutuklanan ünlü ekonomist Tohti (44), ülkenin kuzeybatısındaki Şincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesi’nin merkezi Urumçi’de sıkı güvenlik önlemleri altında yargılanmaya başladı. Suçlamaları reddeden Tohti için Birleşmiş Milletler, AB ve ABD serbest bırakılma çağrısı yaptı. İnsan Hakları İzleme Örgütü de Uygur profesörün, bölücülüğün aksine ‘’sürekli olarak barışçıl, cesurca ve açık bir dille devlet ile ülkedeki diğer milliyetler arasında daha fazla anlayış ve diyalogu savunduğunu" dile getirdi.
Tohti son olarak, geçen yıl Pekin'deki Tiananmen Meydanı'nda düzenlenen intihar saldırısı sonrası hükümeti eleştirmişti. Başkentin göbeğindeki Tiananmen Meydanı'nda Ekim ayında gerçekleştirilen saldırıda bir aracın kalabalığın arasına girerek alev alması sonucu 5 kişi ölmüş, 39 kişi de yaralanmıştı.

Öte yandan yabancı gazetecilerin yargılamanın yapıldığı binaya girmelerine müsaade edilmezken, trafiğe kapatılan mahkemenin çevresinde de polis, olası gösterilere karşı hazır bekletiliyor. Tohti, Kasım ayında Reuters'e verdiği demeçte, yabancı gazetecilerle konuştuğu gerekçesiyle devlet güvenlik ajanları tarafından fiziksel tehdit gördüğünü söylemişti.
Tohti’nin en fazla ömür boyu hapis cezasına karşılık gelen ‘’bölücülüğü tahrik’’ suçuyla yargılanabileceği bildirilmişti.
Yakınlarının ise Tohti’nin, Pekin’e gerçeği anlatmak isteği, yazdıkları ve yaptıklarıyla devletin güvenliğini tehdit etmediğini söylediği belirtiliyor.

-TOHTİ KİMDİR?-
1969 yılında Şincan’ın Artux bölgesinde doğan Tohti, yüksek öğrenimini gördüğü Pekin’deki Merkezi Milliyetler Üniversitesi’nde (Minzu Üniversitesi) etnik azınlık çalışmalarında uzmanlaşarak ekonomi profesörü olarak görev yaptı. Tohti, 2006’da Çince ve Uygurca yayım yapan ve sosyal meselelerin tartışıldığı bir internet sitesi kurmuş, ancak 2008’in ortalarında yetkililer tarafından kapatılmıştı. Tohti, 5 Temmuz 2009’da Şincan’ın merkezi Urumçi’de çıkan ve resmi rakamlara göre yüzlerce kişinin öldüğü Uygur-Han Çinlisi çatışmasından hemen sonra yaptığı eleştirilerden dolayı tutuklanmış, daha sonra serbest bırakılmıştı.

Ünlü ekonomist, 2009’da Özgür Asya radyosuna verdiği röportajında, Çin’in, iç kesimlerden Uygur bölgesine insan göçü ile genç Uygur kızların Çin’in doğusuna iş bulmak için gönderilmesi politikasını eleştirmişti. Tohti ayrıca aynı yıl, Şincan’ın valisi Nur Bekri’yi, Uygurları koruyup kollamak yerine, sürekli 1984 Bölgesel Etnik Özerklik Kanunu’nun katı olarak yorumlama çağrısı ve bölgenin istikrar ve güvenliğine vurgu yapmasını eleştirmişti. Uygur profesör, bu eleştirinin ardından ‘’bölücülük’’ suçlamasıyla gözaltına alınmış, ABD Başkanı Barack Obama’nın Çin’e baskıları sonucu diğer iki Çinli muhalifle birlikte 23 Ağustos 2009’da serbest kalmıştı.

BÖLGEDEKİ RAHATSIZLIĞIN NEDENLERİ

Çin’in 1949 yılında kısa ömürlü Doğu Türkistan devletini lağvederek ilhak ettiği ve sonrasında bölgeye kitlesel Çinli göçü politikası başlattığı ifade ediliyor.
İnsan hakları grupları, Uygur bölgesindeki tansiyona, kültürel baskı, müdahaleci güvenlik önlemleri ve yıllardır ayrımcılık ve ekonomik eşitsizliğe sebep olan Çinlilerinin (Hanlar) buraya göçünün neden olduğunu savunuyor.

BÜYÜK OLAYLAR
30 Nisan’da Urumçi’deki tren istasyonunda gerçekleştirilen bıçaklı ve bombalı saldırıda 3 kişi ölmüş, 79 kişi yaralanmıştı. 1 Mart’ta da güneydeki Kunming şehrinin tren istasyonunda yapılan bıçaklı saldırıda 29 sivil ölmüş, 143’ü de yaranmıştı. Bu olayı Çin medyası, Çin’in 11 Eylül’ü olarak tanımlamıştı.

Çin, Urumçi ve Kunming’deki saldırıları terörist saldırılar olarak nitelemişti. Bu olayın ardından ülke genelinde güvenlik önlemleri arttırılmıştı.
Çin yönetimi, kısa süre önce de Uygur bölgesinin İli şehrinde 55 kişiyi, 7 bin kişinin gözleri önünde bir stadyumda toplu yargılamış ve bunlardan 3 kişiye idam cezası vermişti.
Geçen yıl ayrıca, yetkililer ve azınlık grup üyeleri arasında çıkan çatışmalarda aralarında 40 polisin olduğu onlarca kişinin yaşamını yitirdiği ifade edilmişti.
Şincan’daki hükümet, Mart ayında ‘’terörle ilgili’’ videoların indirilmesi, saklanması ve yayılmasını yasaklamıştı.Uygurlar, bölge nüfusunun yüzde 45’ini oluşturuyor.
2009’da Urumçi’de çıkan Çinli - Uygur çatışmasında resmi rakamlara göre, 200’e yakın kişi ölmüştü.